مقدمه
در ابتدای بحث باید با کلیات مفهوم ضمانت و علت دریافت ضمانت بدانیم تا وارد مبحث انواع آن بشویم.
به علت ریسک موجود در فعالیت های اقتصادی و امکان شکست در پروژه، این تضمین است که ضرری که ممکن است سرمایه گذار متحمل شود را پوشش میدهد. ارائه ضمانت یا تعهد یکی از اصل های معامله تجاری این روزها مبدل شده است. به عنوان مثال زمانی که دو نفر شریک شده و قرار می‌گذارند که یکی از آنها سرمایه را تامین کند و دیگری مسئولیت اجرا را بر عهده میگیرد، امکان دارد سمت تامین کننده سرمایه از سمت دیگر سفته دریافت کند تا اطمینان یابد که او وظایفش را درست انجام میدهد.
ضمانت در معامله‌های ساده و روزمره هم گرفته می‌شود. به عنوان مثال فردی که خودروی خود را در اختیار راننده دیگر می‌گذارد از او درخواست ضمانت می‌کند. بعضی از مالکین خانه‌ها در هنگام اجاره خانه از مستاجر درخواست می‌کنند که به عدد مبلغ یک‌سال اجاره به آنها چک یا سفته ارائه بدهند. ضمانت‌ها انواع مختلفی دارند که در ادامه سه مورد از آنها را بررسی می‌کنیم.
انواع ضمانت در ایران :
ضمانت‌ها بر اساس ارزش حقوقی و میزان نقدشوندگی به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. محل صدور برخی از این ضمانت‌ها، نهادهای بانکی و مالی هستند که بعد از طی فرایندهای ارزش‌گذاری و اجرای دستورالعمل‌های بانکی، ضمانت‌نامه را آماده می‌کنند.
ضمانت نامه تعهد پرداخت :
این نوع از ضمانت در واقع یک سند تجاری است که تا تاریخ سررسید، دریافت کننده ضمانت نامه می تواند مبلغ آن را از صادر کننده ضمانت نامه مطالبه نماید. این قرارداد معمولا بدون قید و شرط است با وجود این قبل از تسویه، ممکن است اخطاریه‌ای از طرف ذینفع و به طرفیت شخص ثالث صادر شود که نشان میدهد ذینفع موضوع قرارداد را انجام داده، اما تعهدات از طرف دیگر معامله رعایت نشده است.
این نوع از ضمانت نامه در قراردادهای فروش، اجاره، ساخت، وام و همچنین سرمایه گذاری کرادفاندینگ کاربرد دارد. ضمانت نامه های تعهد پرداخت توسط بانک‌ها و یا صندوق‌های پژوهش و فناوری با مبالغ مشخص صادر می‌شوند. در موضوع کرادفاندینگ، این ضمانت‌نامه می‌تواند به ارزش درصدی از اصل پول، کل اصل پول، اصل و بخشی از سود یا کل مجموع اصل و سود صادر شود.
نکته قابل توجه در این نوع ضمانت برای طرح‌های کرادفاندینگ این است که بانک یا صندوق، انجام عملیات پرداخت را تضمین می‌کند، نه سودده بودن طرح را. مثلا طرحی با سود پیش‌بینی شده 30 درصد را در نظر بگیرید، که سرمایه‌پذیر برای آن ضمانت تعهد پرداخت بانکی به اندازه 130 درصد مبلغ طرح ارائه داده باشد. در طرح‌های کرادفاندینگ، معمولا سرمایه‌پذیر بازپرداخت اصل سرمایه در پایان طرح را تعهد می‌کند.
این یعنی اینکه در هر صورت با پایان یافتن زمان طرح، برگشت اصل پول سرمایه‌گذاران بی‌چون و چراست. حال فرض کنید طبق گزارش پایانی و حسابرسی این طرح، در سه حالت مختلف، سود 20، 30 یا 35 درصد حاصل شود. اگر سود 20 درصد حاصل شده باشد، پلتفرم می‌تواند فقط 20٪ سود را از بانک مطالبه کند. در حالت دوم، پلتفرم کل 30٪ را از بانک مطالبه می‌کند. در حالت سوم نیز، بانک تا 30 درصدی که تعهد کرده است را پرداخت می‌کند و پلتفرم باید 5٪ باقیمانده را از خود سرمایه‌پذیر مطالبه نماید.
توثیق سهام :
ضمانت در این روش به شکلی است که درخواست کننده تسهیلات یا طرف دریافت کننده وجه معامله سهام بورسی که در تملک دارد را در وثیقه طرف مقابل یا بانک می‌گذارد. بعد از اینکه تعهدات دریافت کننده وجوه به انجام رسید به عبارت دیگر دیون خود را پرداخت کردد، سهام متعلق به وی از توثیق طرف مقابل یا بانک آزاد می‌شود. در صورت تخطی دریافت کننده سرمایه از تعهدات خود، ذینفع می‌تواند نسبت به فروش سهام اقدام نماید.
ضمانت نامه بانکی غیر تعهد پرداخت :
ضمانت بانکی هم همان‌طور که از عنوانش پیداست توسط بانک صادر می‌شود و به افرادی که نیاز به جذب سرمایه دارند و افرادی که این نیاز را تامین می‌کنند، اطمینان خاطر میدهد که ریسک‌های پرداخت وجوه در این معامله، طبق شرایط مشخص شده در ضمانت‌نامه تضمین شده است. در یک ضمانت نامه بانکی به مواردی مثل ضامن، ضمانت خواه، ذینفع، موضوع، تاریخ سررسید، مبلغ وجه الضمان و شرایط واخواست (نقد کردن ضمانت‌نامه) اشاره می‌شود.
ضمانت تعهد پرداخت بانکی معتبرترین نوع ضمانت‌نامه بوده و ذینفع آن (یعنی پلتفرم تامین مالی جمعی) می‌تواند بدون هیچ قید و شرطی نسبت به وصول مبالغ اقدام نماید. علاوه بر ضمانت تعهد پرداخت بانکی، ضمانت‌نامه‌ها مختلف دیگری نیز وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به ضمانت نامه حسن انجام تعهدات، ضمانت نامه گمرکی، ضمانت نامه پیمان، ضمانت نامه حسن انجام کار، ضمانت نامه شرکت در مناقصه یا مزایده و … اشاره کرد.
مثلا در ضمانت حسن انجام کار، اول باید ثابت شود که کار مورد نظر به درستی انجام نشده است تا ضمانت‌نامه بتواند نقد شود. معیار تشخیص این موضوع باید مشخص شده باشد و شیوه تشخیص آن می‌تواند میزان اعتبار این ضمانت‌نامه را برای سرمایه گذاران مشخص سازد.
در مطلب بعدی به ادامه ضمانت های در نظام اقتصادی ایران میپردازیم.
